اصول و شیوه‌نامه‌های ایمنی زیستی در آزمایشگاه‌های پژوهشی و بالینی

اصول و شیوه‌نامه‌های ایمنی زیستی در آزمایشگاه‌های پژوهشی و بالینی

به قلم : محمد شوشتری، سید محمدرضا خاتمی، دکتر حامد حداد کاشانی ، دکتر مهدی زین الدینی

باهمکاری: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی کاشان و مرکز تحقیقات علوم تشریح دانشگاه علوم پزشکی کاشان

تعداد بسیار زیادی آزمایشگاه ­های تشخیص طبی و صدها آزمایشگاه تحقیقاتی پزشکی در دانشگاه­ها و مراکز مختلف در حال تحقیق وجود دارد. صدها نفر پرسنل شامل محققین، متخصصین، کارشناسان، دانشجویان و میلیون­ها نفر از بیماران در مواجهه مستقیم با عوامل زیستی هستند.ایمنی زیستی به منظور جلوگیری از بروز وقایع مخاطره ­آمیز در مواجهه با عوامل زیستی است. ملاحظات و مراقبت­ها به صورت کلی روی سلامت انسان و محیط­زیست تأکید دارند. اقدامات ایمنی باید به عنوان یک جزء ثابت در تمامی کارهای آزمایشگاهی مورد توجه قرار گیرد و اهمیت آن از سایر مراحل کار بالاتر است. آگاهی و شناخت عوامل خطر و اندیشیدن در مورد راهکارهای مقابله با عوامل خطرآفرین و شیوه ­های پیشگیری از بروز مخاطرات میتواند متضمن سلامت افراد باشد. تمامی آزمایشگاه­ها، بیمارستان­ها و مراکز بهداشتی و تحقیقاتی می ­بایست خود را با استانداردها، دستورالعملات و الزامات ایمنی زیستی منطبق سازند.

این اثر پس از بررسی دستورالعمل­ های سازمان بهداشت جهانی و مطالعه کتاب­ها، منابع و جزوات متعدد برای آموزش عمومی در زمینۀ ایمنی زیستی جهت بهره­ برداری در تمامی آزمایشگاه­ های پژوهشی و بالینی تألیف و تدوین شده است.

آشنایی با بهترین کتاب های ترم اول پزشکی

مقدمه

ایمنی آزمایشگاهی به مجموعه‌ای از قوانین و روش‌های کار در آزمایشگاه گفته می‌شود که با هدف کاهش آلودگی و موارد مواجهه ناخواسته با عوامل پاتوژن، سموم و ترکیبات مضر وضع می‌شوند. اقدامات ایمنی باید به‌عنوان یک جزء ثابت و همیشگی کار در آزمایشگاه مورد توجه قرار گیرد. در صورت عدم رعایت مسائل ایمنی در آزمایشگاه‌ها امکان وجود رخداد اپیدمی گسترده یک بیماری وجود دارد و می‌تواند به یک تهدید عمومی تبدیل شود. عوامل بیولوژیک دارای ویژگی‌های منحصربه‌فرد می‌باشند و وقتی که در فضا پراکنده شوند قادرند خودبه‌خود تکثیرشده و وسعت منطقه آلوده را گسترش دهند. این‌همه گیری‌ها که گاهی اوقات در دنیا رخ می‌دهد، همه‌ساله قربانیان بی‌شماری را از جوامع انسانی می‌گیرد. رعایت قوانین ایمنی زیستی در بسیاری مراکز ازجمله آزمایشگاه‌ها، بیمارستان‌ها، مراکز بهداشت عمومی، مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها امری حیاتی و ضروری بشمار می‌رود. در طی بسیاری از تحقیقات زیستی و بیوتکنولوژیکی و حتی در آزمایشگاه‌های معمولی افراد با اشکال مختلف حیات از قبیل حیوانات مختلف و اجزاء آن‌ها از قبیل بافت‏، سلول و نیز سایر میکروارگانیسم‌ها در ارتباط هستند که تماس با آن‌ها در صورت آلودگی و عدم رعایت اصول ایمنی می‌تواند خطرات جدی را در برداشته باشد. مرکز کنترل بیماری‌های آمریکا گزارش داده است که سالانه هشت میلیون نفر از کارکنان بخش بهداشت، در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی ناشی از تماس با بیماران و یا فراورده‌های آلوده آن‌ها هستند.

بر طبق آمار منتشره ابتلا به بیماری‌های باکتریایی از قبیل تیفوئید، وبا، بروسلوز، سل، مشمشه، کزاز، عفونت‌های استرپتوکوکی و… در بین کارکنان شاغل در آزمایشگاه‌ها بسیار شایع می‌باشد. در حال حاضر نیز توجه خاصی نسبت به عفونت‌های وایرال شده است. مشخص شده که بیشترین موارد عفونت اکتسابی آزمایشگاهی در خانواده ویروس‌های آربوویروس و هپاتیت وجود دارد. همچنین در مورد ویروس‌های خطرناکی مانند ابولا حتی در شرایط مدرن بهداشتی عفونت می‌تواند از بیمار به کارکنان آزمایشگاه منتقل گردد. علاوه بر آن امروزه تولید فراورده‌های بیولوژیک، ناشی از دست ورزی ژنتیکی میکروارگانیسم‌ها، نیز خود به‌صورت یکی دیگر از موارد خطرساز جهت کارکنان آزمایشگاه در آمده است. به‌طوری‌که خطر ابتلا به عفونت ناشی از میکروارگانیسم‌های تغییر ژنتیکی یافته دائماً وجود خواهد داشت؛ بنابراین بایستی نکات ایمنی مدون خاصی که ازنظر علمی در سطح بین‌المللی وجود دارند رعایت شوند و در تمام آزمایشگاه‌ها کارشناسان حرفه‌ای می‌بایست دوره‌های مختلف آموزش کار با عوامل بیولوژیک را فراگیرند. تا در هنگام نیاز بتوانند، به‌موقع اقدامات لازم را انجام دهند. این امر سبب شده که محققین با آسودگی فکری و بااحساس امنیت بیشتری به تحقیق بپردازند.

همان‌گونه که می‌دانیم آزمایشگاه محیطی پیچیده و پویا می‌باشد که جهت انجام امور مختلف در آن‌ها نیاز به تدوین مقررات ایمنی زیستی متناسب با نوع فعالیت‌های انجام‌شده را دارا می‌باشد که پیوسته باید مورد ارزیابی قرار گیرد.

این امر از طریق تحقیق و توسعه در موارد زیر حاصل می‌شود:

1. توسعه روش‌های مهندسی، جهت کنترل کلیه عملکردهایی که در آزمایشگاه بکار گرفته می‌شوند.
2. تدوین دستورالعمل‌های مناسب جهت انجام کارها.
3. توسعه تجهیزات حفاظتی جهت جلوگیری از ایجاد آلودگی در افراد و تجهیزات.
4. بهبود روش‌های گندزدائی ضایعات و مواد.
5. افزایش کارایی روش‌های مدیریت مناسب ضایعات.
6. برقراری روش‌های مناسب ایمنی عمومی آزمایشگاه ازجمله ایمنی شیمیائی، فیزیکی و الکتریکی.